علت ورم در بارداری چیست؟ غذاهایی که باعث ورم در بارداری می‌شوند

ورم در بارداری چیست و راه‌های درمان آن کدامند؟

بسیاری از مادران، ورم در بارداری را تجربه می‌کنند. این عارضه، تا حد زیادی طبیعی است اما در برخی موارد نیز می‌تواند نشان‌دهنده ابتلا به بیماری‌های خطرناک و بسیار مهمی باشد. در ادامه با دلایل ورم در بارداری، علائم نگران‌کننده، روش‌های درمان و پیشگیری از ابتلای به آن بیشتر آشنا می‌شویم.

علل ایجاد ورم در بارداری چیست؟

در دوران بارداری، سطح مایعات بدن و همچینین سطح پلاسما و در نتیجه حجم خون، تا حد زیادی افزایش پیدا می‌کند. مقداری از مایعات بدن، درون سلول‌ها باقی‌مانده تا عملکرد سلول‌ها حفظ شود. بقیه در خارج از سلول‌ها جمع می‌شوند تا اکسیژن رسانی را افزایش داده، پاکسازی و دفع مواد زاید را تقویت کرده و میزان الکترولیت‌ها در بدن را تنظیم کنند.

افزایش حجم پلاسما، در پاسخ به افزایش نیاز رحم و سایر ارگان‌های سیستم تولید مثلی زنانه در دوران بارداری ایجاد می‌شود. میزان پلاسما در سه ماه پایانی بارداری و هنگامی که رحم در بیشترین اندازه خود قرار دارد، به حداکثر میزان خود می‌رسد به همین دلیل، احتمال ایجاد ورم و برخی دیگر از عوارض مرتبط در سه ماهه سوم بارداری بیشتر است.

افزایش گسترده مایعات بدن در دوران بارداری با افزایش سطح سدیم همراه است. سدیم، عنصری تاثیرگذار در نحوه جذب و پردازش آب توسط بدن است. حتی افزایش اندک در سطح سدیم خون ممکن است باعث شود شخص احساس ورم و پف کردن داشته باشد. از طرفی تغییرات هورمونی ایجاد شده در دوران بارداری باعث کاهش مقاومت دیواره عروق و افزایش نفوذپذیری آن‌ها می‌شود.

به دلایل گفته شده در بالا در دوران بارداری، خون تمایل به جمع شدن در پاها دارد. تورم ایجاد شده، در اثر نشت مقدار اندکی خون از عروق پا رخ می‌دهد. هم‌چنین ممکن است ورم بینی در بارداری برای مادران رخ بدهد.

انواع ورم بارداری

افزایش میزان مایعات بد و افزایش فشار ناشی از رشد رحم، ممکن است، باعث ایجاد تورم در مچ و انگشتان پا شود. این علائم ممکن است در طول روز و در آب‌و‌هوای گرم، به‌تدریج بدتر شود. این نوع از ورم‌ها در دوران بارداری، در بسیاری از موارد نشان‌دهنده بیماری جدی نیستند.

از علائم نگران کننده ورم در بارداری، می‌توان به تورم صورت و دست‌ها اشاره کرد. این علائم می‌توانند نشان‌دهنده ابتلا به بیماری مهمی، به نام پره‌اکلامپسی باشد که نیاز به تشخیص سریع و درمان اورژانسی دارد. پره اکلامپسی یا مسمومیت بارداری در اثر نقص در ساختار جفت ایجاد می‌شود. بااین حال، همچنان درباره دلیل قطعی ایجاد آن، اتفاق نظر وجود ندارد.

از دیگر دلایل مهم ایجاد ورم در بارداری ترومبوز عروق عمقی است که نیاز به پیگیری و درمان اورژانسی دارد. یکی دیگر از دلایل ورم پا در بارداری، تغییر در انداره تاندون‌های پا در اثر تغییرات هورمونی در دوران بارداری است.

علائم ورم طبیعی دوران بارداری چیست؟

کمی تورم در انگشتان پاها، مچ پا و ساق‌ها، در دوران بارداری طبیعی است.

ممکن است متوجه شوید، که تورم شما در اواخر روز بدتر می‌شود. علت افزایش ورم در اواخر روز، تجمع مایعات در قسمت‌های دورتر از قلب است. قرار گرفتن در هوای گرم و مرطوب و ایستادن زیاد نیز می‌تواند باعث وخیم‌تر شدن علائم ناشی از ورم طبیعی دوران بارداری شود.

افزایش سایز رحم در سه ماهه دوم و سوم، و همچنین افزایش حجم پلاسما، باعث تاثیرگذاری بیشتر بر جریان خون پاها شده و احتمال ایجاد ورم طبیعی در پاها را در این دوران افزایش می‌دهند. بنابراین ورم پا در ماه آخر بارداری نسبت به ورم پا در سه ماه اول بارداری بیشتر خواهد بود.

چگونه ورم طبیعی دوران بارداری را کاهش دهیم؟

رعایت برخی نکات، از جمله موارد زیر، به کاهش ورم در بارداری و پیشگیری از آن کمک می‌کند که در ادامه گفته شده است.

• پاهای خود را در طول روز در سطح بالاتری از قلب قرار دهید، این کار، بازگشت خون و مایعات به قلب را تسهیل می‌کند.
• نوشیدن آب را افزایش دهید. با افزایش نوشیدن آب، دفع ادراری مایعات و سدیم اضافی از بدن بیشتر می‌شود.
• برای بهبود گردش خون، از جوراب‌های فشاری استفاده کنید. استفاده از این جوراب‌ها، به‌خصوص، در پروازهای طولانی مدت، بسیار در پیشگیری از ایجاد ورم در پاها کمک کننده است.
• از ماندن در فضای باز، در آب و هوای گرم و مرطوب خودداری کنید.
• در مواقعی که نیاز به ایستادن طولانی مدت است، زمان‌هایی را به استراحت اختصاص داده و در طول این زمان‌ها، پاهای خود را بالاتر از سطح قلب قرار دهید.
• از پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند خودداری کنید.
• برای افزایش دفغ ادراری سدیم، مصرف غذاهای غنی از پتاسیم، مانند موز و آوکادو را افزایش دهید.
• از مصرف غذاهایی که باعث ورم در بارداری می شوند (حاوی نمک فراوان) مانند چیپس و فست فودها خودداری کنید.

علائم هشداردهنده ورم در بارداری کدامند؟

دو مورد نگران کننده در دوران بارداری، که می‌توانند همراه با تورم باشند، پره اکلامپسی و ایجاد لخته خون است. باید توجه داشت که ابتلا به این شرایط دردوران بارداری شایع نیست اما خطر ابتلا به آن‌ها را هیچ‌گاه نباید نادیده گرفت. همچنین، نوع ورم و علائم ناشی از آن، در این بیماری‌ها، با ورم طبیعی دوران بارداری متفاوت است.

پره اکلامپسی

براساس منایع معتبر، این بیماری، تنها حدود پنج درصد از زنان باردار را درگیر می‌کند. معمولا، بیشترین میزان ابتلا به این بیماری، پس از هفته بیستم بارداری اتفاق می‌افتد. فشار خون بالا، پروتئین در ادرار و اِدِم (ورم)، سه علامت اصلی ابتلا به این بیماری هستند.

ایجاد اشکال در سطح آنزیم‌های کبدی و کاهش سطح پلاکت‌های خون نیز از علائم آزمایشگاهی پره اکلامپسی است. این شرایط نادر، در صورت عدم درمان سریع می‌تواند عواقب ویران کننده‌ای را برای مادر و کودک به همراه داشته باشد، بنابراین، توجه به علائم این بیماری بسیار مهم است.

تورم در دست‌ها، صورت و اطراف چشم‌ها که به‌تدریج ایجاد شده و در طول زمان بدتر می‌شود و همچنین ادم گوده‌گذار (ادمی که با فشار انگشت، رد فرورفتگی حاصل از آن باقی می‌ماند) از ویژگی‌های مطرح کننده ادم ناشی از پره اکلامپسی است. این عارضه ممکن است همراه با سردرد مداوم، تغییرات بینایی، شکم درد و افزایش ناگهانی وزن باشد. اگر هرکدام از این علائم را دارید، باید در سریع‌ترین زمان ممکن، خود را به یک مرکز درمانی برسانید.

لخته خون

بارداری خود، یک ریسک فاکتور جدی برای لخته شدن خون در پاها، ران یا لگن است که به آن ترومبوز وریدی عمقی یا DVT، گفته می شود. براساس تحقیقات انجام شده، بارداری به‌تنهایی، خطر ترومبوز ورید‌های عمقی را پنج برابر می‌کند. این افزایش ریسک ابتلا به لخته خون، در تمام طول دوران بارداری و حتی تا ۱۲ هفته پس از زایمان نیز وجود دارد.

 DVT یک بیماری جدی در دوران بارداری است و نیاز به درمان فوری دارد زیرا ممکن است باعث آمبولی ریوی، که بیماری‌ای کشنده است شود. از علائم ناشی از ترومبوز ورید‌های عمقی می‌توان به ورم یکطرفه، درد قابل توجه، قرمزی، تندرنس در محل ضایعه و گرمی اشاره کرد. در صورت ایجاد این علائم در دوران بارداری، باید حتما به سرعت به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید.

روش‌های پیشگیری از ورم در بارداری

کاهش تورم طبیعی بارداری خوب است اما همیشه ممکن نیست. بهترین کار، پیشگیری از دلایل جدی‌تر ایجاد ورم در بارداری و دانستن علائم آن‌ها برای مراجعه سریع به پزشک است.

چگونه از ایجاد پره اکلامپسی پیشگیری کنیم؟

تعدادی از مطالعات، روش‌های اثبات شده‌ای را برای جلوگیری از ابتلا به پره اکلامپسی را مطرح کرده‌اند. در حالی که مصرف مکمل‌های حاوی ویتامین‌های C و E، به‌عنوان یک اقدام پیشگیرانه برای جلوگیری از ابتلا به پره اکلامپسی تصور می‌شد اما یک مطالعه در سال ۲۰۰۷ نشان داد که مصرف مکمل‌های حاوی این ویتامین‌ها در دوران بارداری، نقشی در کاهش ابتلا به پره اکلامپسی ندارد.

برخی دیگر از مطالعات نیز، ارتباط احتمالی بین فعالیت بدنی قبل از باردرای و کاهش خطر ابتلا به پره اکلامپسی را نشان داده‌اند اما برای تأیید این رابطه به مطالعات بیشتری نیاز است.

مهم‌ترین نکته در پیشگیری از ابتلا به پره اکلامپسی، دانستن ریسک فاکتورها و بررسی مداوم از نظر ظهور علائم این بیماری است.

عواملی که موجب پره اکلامپسی می‌شوند کدامند؟

از ریسک فاکتورهای پره اکلامپسی می‌توان موارد زیر را نام برد.

• افزایش مزمن فشار خون در دوران قبل از بارداری یا سابقه فشار خون در بارداری‌های قبلی
• ابتلا به بیماری‌های کلیوی پیش از بارداری
• سابقه شخصی و خانوادگی ابتلا به پره اکلامپسی
• اضافه وزن و چاقی
• داشتن سن بالای چهل سال
• اولین حاملگی
• ابتلا به دیابت قبل، یا دردوران بارداری
• نژاد آفریقایی-آمریکایی

برای زنانی، که سابقه پره اکلامپسی دارند از آسپرین با دوز کم، به عنوان یک استراتژی برای پیشگیری ثانویه استفاده می‌شود. آسپرین برای جلوگیری از پره اکلامپسی در زنان با خطر بالا اما بدون سابقه شخصی پره اکلامپسی، همچنان محل بحث است.اما بهتر است به منظور اطمینان بیشتر با دکتر زنان انلاین مشورت نمایید. 

روش‌های درمان پره اکلامپسی

در صورت وجود علائم مطرح کننده پره اکلامپسی و ترومبوز عروق عمقی باید تشخیص و درصورت نیاز درمان اورژانسی انجام شود.

برای درمان پره اکلامپسی، موارد زیر توصیه می‌شود:

• استراحت مطلق
• مصرف داروهای کاهنده فشار خون، برای کاهش فشار و کاهش احتمال ایجاد عوارض ناشی از پرفشاری خون
• داروهای ضد تشنج

درمان ترومبوز عروق عمقی، در دوران بارداری آسان است. برای درمان آن، از داروهای رقیق‌کننده خون، مانند هپارین با وزن مولکولی پایین استفاده می‌شود. پس از درمان، شخص به‌طور مرتب، از نظر ابتلای مجدد به این بیماری بررسی می‌شود.

روش‌های پیشگیری از ایجاد لخته خون در دوران بارداری

همانند پره اکلامپسی، دانستن ریسک فاکتورها، اولین قدم در پیشگیری از ابتلا به این بیماری است.

از ریسک فاکتورهای ایجاد لخته خون در دوران بارداری، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سابقه شخصی و خانوادگی لخته خون
• سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری‌های سیستم انعقادی
• سابقه سزارین
• بی‌تحرکی برای مدت زمان طولانی
• دیابت
• بیماری‌های قلبی و عروقی
• بیماری‌های ریوی

پزشک یا ماما، می‌تواند در ریختن برنامه مناسب، برای پیشگیری از ایجاد لخته در دوران بارداری بسیار کمک کننده باشد. از برخی از توصیه‌های عمومی، برای کاهش ریسک ابتلا به لخته خون در دوران بارداری، می‌توان موارد زیر را نام برد:

• نوشیدن آب فراوان
• حرکت دادن پاها یا ایستادن، به‌ازای هریک تا دو ساعت نشستن
• انجام ورزش‌های توصیه شده توسط پزشک
• استفاده از داروهای تجویزی
• استفاده از جوراب‌های فشاری

چه زمانی باید برای بررسی ورم در دوران بارداری به پزشک مراجعه کرد؟

در بسیاری از موارد، ایجاد ورم در بارداری، نشان‌دهنده ابتلا به بیماری خاصی نیست اما بهتر است در صورت وجود علائم زیر به سرعت به پزشک زنان و زایمان  مراجعه کنید:

• تورم ناگهانی دست‌ها، انگشتان، صورت و اطراف چشم‌ها
• گیجی
• تاری دید
• سردرد شدید
• مشکل و سختی در نفس کشیدن
• تورم در یک پا، همراه با قرمزی، درد و گرمی

روش‌های درمان ورم دوران بارداری چیست؟

برخی از روش‌ها، در کاهش و درمان ورم طبیعی دوران بارداری موثر هستند، از این روش‌ها، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش دریافت سدیم و کاهش مصرف غذاهای شور و پرنمک: کاهش مصرف غذاهای شور و حاوی نمک فراوان، با کاهش میزان سدیم خون، باعث کاهش مایعات بدن و بهبودی تورم ایجاد شده می‌شود.
• افزایش میزان پتاسیم دریافتی: مصرف میزان کافی پتاسیم، به تعادل مایعات و الکترولیت‌ها در بدن کمک می‌کند. سیب‌زمینی، موز، اسفناج، برخی از ماهی و مغزها از منابع غنی از پتاسیم هستند.
• افزایش نوشیدن آب: شاید عجیب به‌نظر برسد، اما مصرف میزان مناسب آب، حداقل ۱۰ لیوان در طول روز به کلیه‌ها در دفع مواد زائد و اضافی کمک کرده و از ایجاد دهیدراسیون و کم‌آبی نیز جلوگیری می‌کند.
• بالا نگه داشتن پاها در حین استراحت: نشستن در حالی که پاها در سطحی بالاتر از قلب قرار دارند، به‌ویژه در پایان روز، می‌تواند به تخلیه مایعاتی که در پاها جمع شده، کمک کند.
• پوشیدن لباس‌های راحت و گشاد: پوشیدن لباس مناسب، به‌خصوص در فصل‌های گرم سال، به کاهش ورم ایجاد شده کمک می‌کند.
• پیاده‌روی: قدم زدن به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه، دوبار در طول روز، به کاهش ورم ناشی از بارداری کمک می‌کند.
• خوابیدن به پهلوی چپ: خوابیدن به پهلوی چپ، باعث بهبود جریان خون و تسهیل بازگشت خون به قلب می‌شود.
• ماساژ: ماساژ به بازگشت خون و مایعات جمع شده در پاها به سمت قلب کمک می‌کند.
• پوشیدن کفش مناسب: در دوران بارداری، نباید از کفش‌هایی با پاشنه بلند استفاده کرد. پوشیدن کفش‎های راحت، عاملی اساسی در پیشگیری از تورم پاها و همچنین عوارض ناشی از افزایش وزن و تغییر مرکز ثقل بدن، مانند مشکلات ران و لگن در دوران بارداری است.

آیا مصرف کافئین موجب ورم در بارداری می‌شود؟

بهتر است در دوران بارداری مصرف نوشیدنی‌های حاوی کافئین را کاهش دهید. مصرف متعادل قهوه در دوران بارداری بی‌ضرر است اما مصرف زیاد از حد آن ممکن است برای جنین خطرناک باشد. کافئین خود باعث افزایش دفع ادرار شده و این پیام را به بدن می‌دهد که باید مایعات را در بدن نگه دارد. بنابراین مصرف زیاد کافئین می‌تواند موجب ورم در بارداری شود.

ورم در بارداری نیز هم‌چون همه‌ی عارضه‌های این دوران حساس، نیاز به مراقبت و توجه دارد. چنان‌چه باردار هستید و نگران مواجه شدن با چنین مشکلی هستید، حتماً نکاتی را که در خصوص پیشگیری ارائه کردیم رعایت کنید.

گفتگو با دکتر زنان انلاین

توجه کنید که در تمام مراحل، بهره‌مندی از راهنمایی‌های پزشک متخصص امری ضروری‌ست. برای سهولت در دریافت بهترین مشاوره بدون نیاز به حضور در مطب یا کلینیک، می‌توانید از خدمات دکتر زنان آنلاین پذیرش۲۴ استفاده کنید.