تشنج چیست؟ چگونه به فرد در حال تشنج کمک کنیم؟

بعضی از بیماری‌ها زمانی که رخ می‌دهند، فرد کنترلی روی آن‌ها ندارد و حتی ممکن است متوجه نشود چه بلایی سر او خواهد آمد. از جمله آن‌ها باید تشنج را نام ببریم.

تشنج خطرناک بوده و گاهی ممکن است نشانه‌ای از بیماری زمینه‌ای باشد. اگر نتوانید حین تشنج شرایط را مدیریت کنید، ممکن است عوارض جبران‌ناپذیری برایتان رخ دهد. پس در ادامه مطلب همراه ما باشید تا این اختلال عصبی، انواع آن و روش‌های درمان تشنج را بررسی کنیم.

تشنج عصبی چیست؟

تشنج در اثر تغییر در فعالیت‌های در مغز اتفاق میافتد. این بیماری گاهی ممکن است هیچ نشانه‌ای نداشته باشد، اما بیشتر مواقع علائم چشمگیر آن اسپاسم یا لرزش شدید دست و پاها و از دست دادن یا تغییر در سطح هوشیاری فرد است.

چه چیزی باعث تشنج می‌شود؟ انواع تشنج

تشنج عصبی به ۲ دسته کانونی و گسترده تبدیل می‌شود که در ادامه هر کدام از آن‌ها را توضیج می‌دهیم.

تشنج کانونی

تشنج‌های کانونی تنها در یک قسمت از مغز رخ می‌دهند. این نوع تشنج‌ها در نواحی کوچک و محدودی از مغز شروع می‌شوند اما این قدرت را دارند که مناطق بزرگتری از آن را نیز تحت تاثیر قرار دهند. تشنج کانونی به دو زیرگروه تبدیل می‌شود:

۱. تشنج کانونی ناآگاهانه

زمان بروز این تشنج، هوشیاری فرد از دست می‌رود یا سطح آن تغییر می‌کند. در این شرایط بیمار حس می‌کند خواب است. او ممکن است در ظاهر بیدار باشد اما به یک نقطه خیره می‌شود و به اطرافیانش پاسخی نمی‌دهد یا یک سری حرکات تکراری را انجام می‌دهد.

این حرکات ممکن است شامل مالش دست‌ها به هم، حرکت دهان، تکرار کلمات خاص یا راه رفتن در یک مسیر دایره‌ای فرضی باشد. افراد ممکن است بعد از پایان این حمله، حتی آن را به خاطر نیاورند. شناخت و تشخیص نوع این اختلال برای انتخاب نوع درمان تشنج واجب است.

۲. تشنج کانونی آگاهانه

این دسته از تشنج احساسات فرد را نسبت به محیط و اطرافیان تغییر می‌دهد و روی ظاهر، بو، مزه یا صدای محیط تاثیر می‌گذارد. در عین حال شما کاملا نسبت به اطراف خود هوشیار هستید. اما ممکن است ناگهان عصبانی، خوشحال یا ناراحت شوید. برخی افراد هم حالت تهوع می‌گیرند یا احساسی به آن‌ها دست می‌دهد که توضیحش سخت است.

از دیگر علائم این دسته از تشنج‌ها مشکل در تکلم، لرزش یا تکان دادن غیرارادی دست و پا، سرگیجه، سوزن سوزن شدن قسمتی از بدن و دیدن نورهای چشمک‌زن هستند. بعضی از افراد علائم تشنج کانونی را با علائم سایر اختلال‌های عصبی مانند میگرن اشتباه می‌گیرند.

تشنج گسترده

تشنج‌های گسترده تمامی نواحی مغز را درگیر می‌کنند. اثرات این اختلال روی بدن شدیدتر است و تاثیر بیشتری روی مغز می‌گذارد. روش درمان تشنج کانونی گسترده نیز پیچیده‌تر است. در ادامه به انواع مختلف تشنج کانونی گسترده اشاره می‌کنیم:

۱. تشنج پنهان یا غایب

تشنج پنهان بیشتر در کودکان رخ می‌دهد و علائم آن خیره شدن به نقطه‌ای خاص یا حرکات قسمتی از بدن مثل پلک یا لب است. این لرزش‌ها معمولا ۵ تا ۱۰ ثانیه طول می‌کشند. لرزش‌های ناشی از تشنج پنهان ممکن است صدها بار در روز تکرار شود. این تشنج ها به صورت خوشه‌ای رخ می‌دهند و باعث از دست رفتن هوشیاری فرد می‌شوند.

۲. تشنج تونیک

تشنج تونیک باعث اسپاسم عضلات می‌شود. این تشنج ها معمولا عضلات کمر، بازوها و پاهای بیمار را درگیر می‌کند و ممکن است باعث از دست دادن هوشیاری و افتادن او روی زمین شود.

۳. تشنج های تونیک-کلونیک

تشنج های کلونیک-تونیک شدیدترین و شایع‌ترین نوع تشنج‌های صرعی هستند و می توانند باعث از دست دادن ناگهانی هوشیاری، اسپاسم عضلات، لرزش بدن، از دست دادن کنترل مثانه یا گاز گرفتن زبان شوند.

این تشنج‌ها ممکن است تا چند دقیقه نیز طول بکشند. یادگیری درمان تشنج تونیک-کلونیک ساده بوده اما برای فرد مبتلا به آن بسیار موثر است، پس پیشنهاد می‌کنیم اگر فردی در خانواده شما درگیر تشنج است، درمان و مدیریت آن را از دکتر مغز و اعصاب آنلاین یاد بگیرید.

۴. تشنج آتونیک

تشنج آتونیک که به عنوان تشنج قطره‌ای نیز شناخته می‌شود، باعث از دست رفتن کنترل عضلات می‌شود. در نتیجه ممکن است فرد درگیر در این شرایط ناگهان سقوط کند یا با سر روی زمین بیافتد.

۵. تشنج کلونیک

تشنج کلونیک باعث حرکت و لرزش مکرر عضلات بدن می‌شود. این تشنج ها معمولا گردن، صورت و دست‌های بیمار را در دو طرف بدن درگیر می‌کنند.

۶. تشنج میوکلونیک

تشنج‌های میوکلونیک معمولا به‌شکل تکان‌های ناگهانی و کوتاه دست‌ها و پاها خود را نشان می‌دهند و اغلب در زمان هوشیاری فرد رخ می‌دهند.

علت تشنج در جوانان چیست؟

هر چیزی که مسیرهای ارتباطی سلول‌های مغز را مختل کند، منجر به تشنج می‌شود. این اختلال‌ها ممکن است ناشی از جهش‌های ژنتیکی یا واکنش به بعضی از داروهای خاص باشد. شایع‌ترین علت تشنج، صرع است.

اما هر فردی که تشنج می‌کند لزوما صرع ندارد. اما اگر بدانید علت تشنج چیست، درمان تشنج را با آگاهی بیشتری پیش می‌برید. تشنج ممکن است به دلایل زیر باشد:

• تب بالا همراه با عفونتی مانند مننژیت
• کمبود خواب
• چراغ های چشمک‌زن یا سایر محرک‌های دیداری
• سدیم پایین خون (هیپوناترمی)
• داروهایی مانند مسکن‌های خاص، داروهای ضد افسردگی یا داروهای ترک سیگار که آستانه تشنج را کاهش می‌دهند.
• ضربه به سر که باعث خونریزی در ناحیه مغز شود.
• مشکل در رگ‌های خونی در مغز
• اختلالات خود ایمنی از جمله لوپوس و ام اس
• سکته
• تومور مغزی
• مصرف مواد مخدری مانند آمفتامین یا کوکائین
• زیاد‌روی در مصرف الکل
• ابتلا به ویروس کووید ۱۹

تشنج در کودکان

تشنج در کودکان به عوامل مختلفی بستگی داشته و هنگامی رخ می‌دهد که سلول‌های مغز کودک، بیش از حد توانشان، فعالیت داشته باشند. در واقع در اثر فعالیت بیش از حد این سلول‌ها، عملکرد سیگنال‌های الکتریکی عادی مغز موقتاً دچار اختلال می‌شود. می‌تواند تشنج کودکان بدون تب یا با تب همراه باشد. شایان ذکر است که علم پزشکی در زمینه تشنج در کودکان، پیشرفت‌های بسیاری را داشته و روش‌های مختلفی را برای درمان و کنترل این بیماری عرضه کرده‌اند.

همه کودکان به خطر ابتلا به تشنج گرفتار هستند. اما در این بین کودکانی که پیشینه دارند یعنی پدر یا مادر آن‌ها دچار این بیماری است و یا کودکانی که در نوزادی ضربه‌ای به سرشان برخورد کرده است بیشتر از سایرین تحت خطر ابتلا به این بیماری هستند.

منظور از تشنج خفیف چیست؟

تشنج خفیف یک از یک حملهٔ ناگهانی عصبی است که در اثر تخلیه غیر طبیعی سلول‌های عصبی مغز اتفاق می‌افتد. در این نوع از تشنج فرد، اختلال در سیستم عصبی فرد تنها به مدت چند ثانیه طول کشیده و واکنش فرد نیز به این واقعه، چندان شدید نیست. عوارض تشنج خفیف نسبت به سایر انواع آن کمتر است. تب کردن از یکی از دلایل رایج تشنج‌های خفیف است. درمان تشنج خفیف در اغلب موارد با دارو درمانی انجام می‌شود.

عوارض بعد از تشنج چه چیزهایی هستند:

حمله عصبی و تشنج ممکن است شرایطی را به وجود بیاورد که برای خود بیمار و اطرافیانش خطرناک باشد. از جمله:

۱. افتادن در اثر تشنج

اگر بیمار هنگام تشنج ایستاده باشد، ممکن است زمین بخورد و استخوان‌هایش آسیب ببیند.

۲. غرق شدن هنگام تشنج

اگر فردی هنگام شنا یا حمام کردن دچار تشنج شود، در معرض خطر غرق شدن قرار می‌گیرد.

۳. تصادف و تشج

اگر فرد بیمار هنگام رانندگی به آن دسته از تشنج‌هایی که هوشیاری فرد را می‌گیرد دچار شود، تصادف می‌کند و ممکن است عوارض جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد.

۴. عوارض تشنج در بارداری

تشنج در دوران بارداری خطرهایی را برای مادر و جنین دارد. بعضی از داروهای درمان تشنج خطر نقص مادرزادی را افزایش می‌دهند. اگر صرع دارید و می‌خواهید باردار شوید، حتما با پزشک خود مشورت کنید تا در صورت نیاز داروهای شما را تغییر دهد و بارداری شما را تحت نظر داشته باشد.

۵. عوارض تشنج در مسائل مربوط به سلامت عاطفی

افراد مبتلا به تشنج بیشتر از دیگران در معرض مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب هستند. این مشکلات ممکن است در نتیجه مواجهه با خود بیماری و عوارض جانبی داروهای درمان تشنج باشند.

روش‌های درمان تشنج در بزرگسالان:

اگر تشنج به دلایلی غیر از صرع اتفاق بیافتد، معمولا تکرار نمی‌شود، اما افرادی که صرع دارند تشنج‌های غیر ارادی مکرری را تجربه می‌کنند. اگر تشنج شما یا اطرافیانتان تکرار شد و دلیل آن را نمی‌دانید بهتر است سریع با دکتر مغز و اعصاب آنلاین مشورت کرده و در صورت نیاز به مطب او مراجعه کنید.

دارو درمانی برای تشنج

استفاده از دارو روش متداول‌تر درمان تشنج است. افرادی که به بیماری صرع مبتلا هستند باید داروهای ضدتشنج را مصرف کنند. این داروها تا ۷۰ درصد تشنج را کنترل می‌کنند. بیمار باید داروها را دقیقا مطابق دستور پزشک مصرف کنند.

اگر از داروهای ضدتشنج مصرف می‌کنید، به هیچ وجه به‌شکل ناگهانی مصرف آن را قطع نکنید. بهتر است با پزشک خود درباره عوارض جانبی داروها صحبت کنید و برای پیدا کردن بهترین دارو گزینه‌های مختلف درمان تشنج را امتحان کنید.

رژیم کتوژنیک برای درمان تشنج

پزشک‌ها برای کودکانی که درمان دارویی برای آن ها پاسخگو نیست، معمولا رژیم غذایی خاصی به نام رژیم کتوژنیک را تجویز می‌کند. پزشک شما باید تشخیص بدهد که آیا این رژیم برای درمان تشنج فرزند شما مناسب است یا باید راه‌های دیگری را برای آن انتخاب کند.

جراحی درمان تشنج

اگر تشنج فرد از نوع کانونی باشد و به دیگر راه‌های درمان تشنج پاسخ ندهد، پزشک ممکن است تصمیم بگیرد قسمتی از مغز را که مرکز تشنج است جراحی کند و آن را بردارد.

تحریک عصب واگ برای درمان تشنج

عصب واگ طولانی‌ترین عصب مغزی است که پیام‌ها را از مغز به اندام‌های داخلی بدن ارسال می‌کند. در روش تحریک عصب واگ دستگاهی را در قسمت بالای قفسه سینه تعبیه می‌کنند که سیگنال‌های الکتریکی ضعیفی را از طریق عصب واگ به مغز ارسال می‌کند.

این روش درمان تشنج برای افرادی مناسب است که به دارو پاسخ نمی‌دهند و امکان جراحی نیز برای آن‌ها وجود ندارد. این روش درمانی ممکن است عوارضی مانند سردرد یا گلودرد را داشته باشد،‌ اما آن‌ها معمولا موقتی هستند و با تنظیم مناسب دستگاه از بین می‌روند. توصیه می‌کنیم برای انتخاب بهترین روش درمانی از دکتر تشنج کمک بگیرید.

چگونه به فرد در حال تشنج کمک کنیم؟

اگر فردی در اطراف شما تشنج کرد، توصیه می‌کنیم کارهای زیر را انجام دهید:

• فرد را به آرامی روی زمین قرار دهید.
• او را به یک طرف بچرخانید تا راحت‌تر نفس بکشد.
• وسایل تیز را از او دور کنید، زیرا فرد در حال تشنج ممکن است به خود آسیب برساند.
• یک وسیله نرم مانند یک تکه لباس تا شده را زیر سرش قرار دهید.
• اگر عینک دارد، آن را از روی صورتش بردارید.
• کروات یا هر لباسی را که دور گردنش قرار دارد، شل کنید.
• اگر تشنج بیشتر از ۵ دقیقه طول کشید با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید.

تفاوت تشنج و صرع چیست؟

درباره تفاوت تشنج و صرع همان‌طور که گفتیم تشنج بر اثر اختلال در فعالیت‌های الکتریکی مغز رخ می‌دهد و دلایل مختلفی مثل واکنش به داروهای خاص یا تب برای وقوع آن وجود دارد. صرع یک اختلال عصبی مزمن است که باعث تشنج‌های مکرر می‌شود.

صرع بیماری بوده اما تشنج یک نشانه از بیماری است، مانند تب که می‌تواند نشانه‌ای از سرماخوردگی باشد. روش‌های درمان تشنج و صرع نیز با هم تفاوت دارد، بنابراین آگاهی از تفاوت و تمایز آن‌ها را باید جدی بگیرید.

تشنج ناشی از تب به چه دلیل رخ می‌دهد؟

تشنج در اثر تب از جمله از شایع‌ترین نوع تشنج است که بیشتر هم کودکان بین ۳ ماه تا ۵ سال درگیر آن می‌شوند. چرا که بدن آن‌ها نمی‌تواند گرما را تحمل کند. دز نتیجه در اثر تب یا بالا رفتن بیش از حد دمای بدنشان، اختلالاتی در سیستم‌های عصبی آن‌ها رخ می‌دهد که نهایتاً منجر به تشنج می‌شود. شایان ذکر است که تشنج ناشی از تب در بین تمامی کودکان و بزرگسال می‌تواند رخ دهد اما این نوع از تشنج در بین کودکان و بخصوص پسران بیشتر شیوع دارد.

تشنج در خواب ممکن است؟

تشنج در خواب یکی از انواع تشنج است که در بزرگسالان و کودکان رخ می‌دهد. در واقع در صورتی فرد را دارای تشنج در خواب می‌دانیم که بیش از ۹۰ درصد تشنج‌هایی که در طول زندگی‌اش رخ می‌دهد، در هنگام خواب باشد. در خواب رخ دهد. طبق گزارشات پخش شده توسط انواع مختلفی از دکتر تشنج، ۷.۵ تا ۴۵ درصد از افرادی که صرع دارند، تشنج در خواب را تجربه کرده‌اند.

ایجاد صداهای غیر معمول در هنگام خواب، فریاد و شیون کشیدن در زمانی که خواب هستید، گاز گرفتن زبان و رفتارهایی از این قبیل از علائم رایج بروز تشنج در خواب هستند. درباره عوارض تشنج در خواب باید بگوییم این مشکل می‌تواند به نقاط مختلف مغز آسیب برساند. در برخی از مواقع تشنج در خواب باعث مرگ فرد نیز شده است.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت بروز هر یک از موارد زیر فورا بیمار را برای درمان تشنج به متخصص مغز و اعصاب برسانید:

• تشنج بیش از پنج دقیقه طول بکشد.
• پس از توقف تشنج، تنفس یا هوشیاری فرد برنگشته باشد.
• تشنج دوم بلافاصله بعد از اولی شروع شود.
• بیمار تب شدید داشته باشد.
• بیمار گرمازده شود.
• بیمار حامله باشد.
• بیمار دیابت داشته باشد.
• بیمار در طول تشنج به خود آسیب رسانده باشد.
• بیمار برای اولین بار تشنج کرده باشد.

سوالات متداول درباره تشنج

در این بخش به ۳ سوال متداول پاسخ می‌دهیم.

بعد از تشنج چه اتفاقی میافتد؟

بعد از تشنج فرد وارد دوره بهبودی می‌شود. این دوره ممکن است برای برخی افراد چند ثانیه و برای عده‌ای دیگر چند ساعت طول بکشد تا فرد دوباره به شرایط عادی برگردد.

چگونه می‌توانم متوجه شوم که به بیماری تشنج مبتلا هستم؟

خیره شدن به یک نقطه، لرزش و حرکات غیرقابل کنترل دست و پا، از دست دادن هوشیاری و اضطراب شدید، همه از علائم تشنج هستند. بهتر است در صورت تجربه یکی یا تعدادی از آن‌ها برای بررسی بیشتر با دکتر تشنج مشورت کنید تا در صورت نیاز روند درمان را شروع کنید.

آیا می‌توان قبل از تشنج متوجه وقوع آن شد؟

برخی از افراد ممکن است ساعت‌ها یا روزها قبل از تشنج احساسات یا تغییراتی را تجربه کنند. این حس‌ها معمولا بخشی از تشنج نیستند اما می‌توانند درباره حمله بعدی به بیمار هشدار دهند.

سخن نهایی

در این مطلب علائم، عوارض و روش‌های درمان تشنج را بررسی کردیم. تشنج را نباید نادیده گرفت و حتی اگر تنها یک بار به آن مبتلا شدید سعی کنید با مراجعه به پزشک تشنج، دلیل آن را پیدا کنید. اگر هنوز هم به اطلاعات بیشتری درباره این بیماری نیاز دارید، می‌توانید از طریق سامانه پذیرش۲۴ با دکتر بیماریهای مغز و اعصاب مشورت کنید.