علائم و درمان سنگ کلیه در بارداری

سنگ کلیه در بارداری، خطرات و درمان

سنگ‌های ادراری، تجمع مواد شیمیایی حل شده در ادرار هستند. هنگامی‌که غلظت این مواد به نقطه خاصی می‌رسد، متبلور شده و سنگ تشکیل می‌دهند. آیا می‌دانستید که یکی از علت‌های درد شکمی در دوران بارداری وجود سنگ‌های مجاری ادراری به‌خصوص سنگ کلیه است؟ اگرچه بروز سنگ کلیه در بارداری یک اتفاق نادر است، اما تشخیص صحیح و به‌موقع آن برای کاهش درد و جلوگیری از زایمان زودرس ضروری است. خوشبختانه بیشتر سنگ‌ها کوچک هستند و از مجاری ادراری عبور می‌کنند، اما سنگ‌های بزرگتر نیاز به مداخله و درمان پزشکی دارند.

تحقیقات جدید نشان می‌دهند که احتمال ابتلا به سنگ کلیه در زنان باردار کمی بیشتر از زنان غیر باردار است. در مطالعه‌ای که اخیرا توسط کلینیک مایو روی ۳۰۰۰ خانم بادار انجام شد، محققان به این نتیجه رسیدند که بارداری خطر ابتلا به سنگ کلیه علامت‌دار را افزایش می‌دهد و این خطر در سه ماهه سوم بارداری و نزدیک به زایمان افزایش می‌یابد و سپس یک سال پس از زایمان کاهش می‌یابد.

 اما آیا ظهور سنگ کلیه در بارداری خطرناک است؟!  مطمئنا سنگ کلیه می‌تواند خطرات و عوارض سلامتی بیشتری برای زنان باردار ایجاد کند و باعث ایجاد نگرانی شود. چراکه علاوه‌بر ایجاد تغییرات در سطح آب و الکترولیت بدن، با درد زیادی همراه است. تجربه نشان داده است که معمولا این عارضه منجر به پره‌اکلامپسی (افزایش فشار خون)، عفونت دستگاه ادراری یا زایمان زودرس می‌شود.

توصیه کلی پزشکان برای پیشگیری از بروز سنگ کلیه در دوران بارداری شامل کنترل وزن بدن، مصرف زیاد مایعات، داشتن یک رژیم غذایی کم نمک و دریافت حداقل ۱۰۰۰ میلی‌گرم کلسیم در روز ترجیحاً از منابع غذایی مانند محصولات لبنی به‌جای مکمل‌های کلسیم است.

خوشبختانه تشخیص و درمان سریع می‌تواند این بیماری و سایر عوارض ناشی از آن را برطرف کند و به مادران باردار اجازه دهد تا با یک بارداری سالم پیش بروند. در این مطلب به طور کامل به علت سنگ کلیه در بارداری، علائم و روش‌های درمان آن خواهیم پرداخت.

علائم سنگ کلیه در بارداری

خطر سنگ کلیه در ماه‌های اول حاملگی خیلی کم است و معمولا سنگ کلیه در سه ماهه دوم و سوم بارداری خود را نشان می‌دهد. مگر اینکه مادر قبل از بارداری دارای سنگ‌های ریز و کریستالی بوده است و با شروع بارداری و تغییرات بدن، این سنگ‌ها شروع به بزرگ شدن کرده‌اند.

قابل ذکر است که سنگ‌های کریستالی علائم بارزی ندارند و فقط از طریق سونوگرافی قابل تشخیص هستند. به‌همین‌دلیل، توصیه می‌کنیم که اگر سابقه ابتلا به سنگ کلیه را دارید، پیش از اقدام به بارداری حتما توسط پزشک متخصص اورولوژی معاینه شوید و سونوگرافی کلیه انجام دهید.

علائم سنگ کلیه در بارداری، اغلب به‌دلیل مسدود شدن عروق یا مجاری ادراری توسط سنگ‌های بزرگ بروز می‌کنند. از این علائم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• احساس درد هنگام ادرار کردن: اغلب درد شدیدی است که می‌تواند ادرار کردن را غیر قابل تحمل کند. با توجه به وجود تکرر ادرار، واقعا وضعیت آزاردهنده‌ای است.
• حالت تهوع یا استفراغ: درد زیاد سنگ کلیه و همچنین تجمع ادرار در کلیه‌ها می‌تواند باعث ایجاد این حالت در شما شود.
• مشاهده خون در ادرار: هماچوری یا وجود خون در ادرار می‌تواند برای مادران باردار بسیار نگران‌کننده باشد. چراکه می‌ترسند نشانه سقط جنین باشد. ادرار خونی ناشی از سنگ کلیه به خودی خود یک نگرانی جدی برای سلامتی نیست.
• احساس درد شدید در پشت، پهلو یا شکم و کشیده شدن این درد به کشاله ران: این مسئله ممکن است نشانه‌ای از احتباس ادرار در یک یا هر دو کلیه در اثر انسداد سنگ کلیه باشد. البته کشش و تورم در کلیه‌ها در اثر تجمع ادرار، وضعیتی که به‌عنوان هیدرونفروز شناخته می‌شود، ممکن است در مراحل بعدی بارداری نیز رخ دهد. زیرا جنین در ماه‌های آخر شروع به تولید ادرار می‌کند. به‌همین‌دلیل است که سنگ کلیه می‌تواند مدیریت هیدرونفروز را در بارداری پیچیده کند.

متاسفانه برخی از پزشکان این علائم را با دیورتیکولیت (التهاب روده بزرگ) یا جدا شدن جفت از دیواره رحم اشتباه می‌گیرند.

علل بروز سنگ کلیه در بارداری

تغییرات فیزیولوژیکی که یک زن باردار با آن مواجه می‌شود، خطر بروز سنگ کلیه به‌خصوص در سه ماهه سوم را افزایش می‌دهد. مواردی چون:

• برخی تغییرات خاص در فیزیولوژی زنان در دوران بارداری ممکن است بر دستگاه ادراری تأثیر بگذارند و منجر به بزرگتر شدن سایز سنگ‌های ادراری قبلی یا حتی احتمال تشکیل سنگ‌های کلیوی جدید شوند.
• در اواخر بارداری، اندازه و موقعیت رحم می‌تواند خروج ادرار را محدود کند. معمولا لوله‌های حالب (لوله‌ای که ادرار را از کلیه به مثانه منتقل می‌کند) در دوران بارداری گشاد می‌شوند و ممکن است به‌همین‌دلیل نتوانند ادرار را به‌خوبی دفع کنند. این مسئله می‌تواند منجر به بروز هیدرونفروز (تورم کلیه) شود. اندازه حالب‌ها به‌دلیل افزایش حجم عروق و فضای بینابینی کلیه تقریباً ۱ سانتی‌متر افزایش می‌یابد. سیستم جمع‌کننده و حالب‌ها نیز توانایی انقباض خود را کاهش می‌دهند و در نتیجه اتساع و گاهی درد ایجاد می‌کنند. اگر ادرار به طور کامل دفع نشود، ممکن است سنگ یا عفونت ایجاد شود.
• همچنین در دوران بارداری، تغییرات مختلفی در میزان ویتامین‌ها و مواد معدنی رخ می‌دهد که می‌تواند باعث تشکیل سنگ کلیه شود. در این حالت بدن تمایل دارد که کلسیم اضافی را کمتر دفع کند و آن را بیشتر به جنین منتقل کند.
• عفونت دستگاه ادراری که معمولا در دوران بارداری دیده می‌شود نیز ممکن است در ایجاد سنگ کلیه نقش داشته باشد.
• در دوران بارداری نیاز بدن به آب نیز افزایش می‌یابد. کمبود مایعات مصرفی ممکن است منجر به کم‌آبی بدن و تشکیل سنگ کلیه شود.

آیا ظهور سنگ کلیه در بارداری ضرر دارد؟

اگر سنگ کلیه در بارداری دفع نشود، ممکن است باعث بروز خطرات زیر شود:

• شروع زایمان زودرس
• ایجاد درد شدید و غیر قابل کنترل
• پره‌اکلامپسی یا افزایش فشار خون در دوران بارداری
• بروز عفونت دستگاه ادراری یا حتی سپسیس
• مشاهده اختلال در پیشرفت زایمان طبیعی

اگرچه این خطرات مستقیماً باعث سقط جنین نمی‌شوند اما احتمال وقوع آن را افزایش می‌دهند. بنابراین، هم بیماران و هم پزشکان باید این مسائل را جدی بگیرند. سنگ کلیه در بارداری خطر دارد.

آیا امکان پیشگیری از بروز سنگ کلیه در بارداری وجود دارد؟

مطمئنا پیشگیری از بروز سنگ‌های ادراری در دوران بارداری بهترین راهکار است. در ادامه به نکات ساده‌ای در این زمینه اشاره خواهیم کرد:

• مایعات زیادی از جمله آب بنوشید و بدن را هیدراته نگه دارید.
• هرگز ادرار خود را نگه ندارید و در اولین فرصت برای تخلیه آن اقدام کنید.
• مصرف غذاهای حاوی اگزالات بالا مانند آجیل، شکلات، سبزیجات با برگ سبز تیره و انواع توت‌ها را کاهش دهید.
• هنگام برنامه‌ریزی برای بارداری، اگر سابقه سنگ کلیه دارید حتما به پزشک متخصص زنان و زایمان اطلاع دهید.
• در همه حال فعالیت بدنی داشته باشید و طبق دستورالعمل پزشک ورزش کنید.
• در صورت احساس درد شدید در ناحیه شکم، فوراً با پزشک متخصص زنان و زایمان مشورت کنید.

راه‌های تشخیص سنگ کلیه در دوران بارداری

سنگ کلیه در بارداری اغلب یک چالش تشخیصی و درمانی است. تقریباً ۸۰ تا ۹۰ درصد سنگ‌های ادراری پس از پایان سه ماهه اول تشخیص داده می‌شوند. در حال حاضر روش‌های مختلفی برای تشخیص این بیماری وجود دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:

• ارزیابی آزمایشگاهی: آنالیز و کشت ادرار می‌تواند به تشخیص عفونت ادراری ناشی از سنگ کلیه کمک کند. آزمایش خون برای بررسی سطح کراتینین و اسید اوریک خون نیز لازم است. معمولا افزایش سطح کلسیم سرم نیاز به بررسی بیشتری دارد.
• سونوگرافی: اگرچه این روش اولین گزینه برای تشخیص سنگ کلیه در زنان باردار است اما همیشه وجود سنگ را نشان نمی‌دهد. به‌همین‌دلیل، در شرایط حاد نیاز به انجام سایر روش‌های تصویربرداری است.
• تشخیص رادیولوژیکی: معمولا شامل تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا اوروگرافی تشدید مغناطیسی است. خطرات ناشی از تابش امواج، به سن جنین بستگی دارد. تصویربرداری با اشعه ایکس در دوران بارداری منع مصرف دارد، زیرا باعث بروز ناهنجاری در جنین می‌شود. در حالت ایده‌آل، در سه ماهه اول یا دوم از اشعه یونیزان استفاده نمی‌شود.
• اوروگرافی داخل وریدی یا سی‌تی اسکن: تنها در صورت تداوم علائم یا ایجاد مشکلات پیچیده دیگر از این گزینه در خانم باردار استفاده می‌شود.
• رنوگرافی هسته‌ای: قبل از تصویربرداری یک رادیوایزوتوپ به ورید خانم باردار تزریق می‌شود و به رادیولوژیست اجازه می‌دهد تا کلیه‌ها را دقیق‌تر بررسی کند.

جراحی و درمان سنگ کلیه در بارداری برای جلوگیری از زایمان زودرس

واقعا برای درمان سنگ کلیه در بارداری چه باید کرد؟ روند درمان سنگ کلیه در دوران بارداری دشوار است، زیرا همزمان می‌تواند منجر به بروز عوارض جانبی برای مادر و آسیب به جنین شود. اگرچه گزینه‌های درمانی بسته به اندازه سنگ متفاوت هستند اما شرایط بارداری ممکن است باعث حذف بسیاری از آن‌ها شود. از رایج‌ترین روش‌های درمان سنگ کلیه در بارداری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

درمان‌های محافظه کارانه سنگ کلیه در بارداری

در ابتدا به خانم باردار توصیه می‌شود که استراحت کند، مایعات کافی مصرف کند و از داروهایی مانند داروهای سنگ‌شکن و شل‌کننده‌های عضلانی برای آرام کردن حالب در شرایط انسداد سنگ کلیه استفاده کند. خوشبختانه اکثر سنگ‌ها (۷۰-۸۰%) با درمان محافظه کارانه خودبه‌خود دفع می‌شوند.

درمان‌های تهاجمی سنگ کلیه در بارداری

اگرچه هر نوع دستکاری در مثانه، لگن، حالب یا کلیه می‌تواند منجر به زایمان زودرس شود اما در شرایط وجود سنگ‌هایی با سایز ۵ میلی‌متر یا بیشتر، پزشک مجبور به مداخله تهاجمی است. مواردی مانند:

• استنت‌گذاری: در این روش یک استنت یا لوله PCN در حالب قرار می‌گیرد. این کار کمک می‌کند تا ادرار به همراه سنگ‌ها به‌راحتی دفع شود و بار انقباض دستگاه ادراری را کاهش می‌دهد. معمولا این لوله تا پایان بارداری برداشته نمی‌شود.
• سنگ‌شکنی برون‌اندامی با امواج (ESWL): در این روش پالس‌های اولتراسونیک توسط یک دستگاه به بدن تابش پیدا می‌کنند و می‌توانند سنگ‌های کلیوی را تکه‌تکه کنند. این روش در دوران بارداری کاملاً منع مصرف دارد و می‌تواند باعث آسیب و مرگ جنین شود. اگرچه برای زنان غیر باردار بسیار توصیه می‌شود.
• اورتروسکوپی (URS): روشی است که برای زنان باردار در شرایط حاد و پیچیده به‌عنوان جایگزین ESWL توصیه می‌شود. در این روش از طریق اندام تناسلی لوله‌ای باریک و انعطاف‌پذیر به نام اسکوپ وارد مجرای ادراری می‌شود و همزمان به کمک تجهیزات دیگر سنگ‌های کلیه خرد می‌شوند. در سر لوله اسکوپ یک دوربین وجود دارد و جراح همزمان در مانیتور مقابل خود فضای داخلی را مشاهده می‌کند.
• نفرولیتوتومی از راه پوست (PCNL): از تجهیزات لاپاراسکوپی برای خارج کردن هرکدام از سنگ‌ها استفاده می‌شود. اگرچه ایمنی و اثربخشی آن برای زنان غیر باردار کاملاً ثابت شده است، اما انجام آن در دوران بارداری توصیه نمی‌شود. زیرا نیاز به بیهوشی عمومی و حداقل ۲ ساعت زمان برای انجام جراحی دارد.

درمان خانگی سنگ کلیه در بارداری

در کنار انجام درمان‌های محافظه‌کارانه، استفاده از راهکارهای خاصی در منزل می‌تواند به کاهش درد سنگ کلیه در دوران بارداری کمک کند. مواردی مانند:

• مصرف یک مسکن توصیه شده توسط پزشک: اگرچه مصرف انواع خاصی از داروهای مسکن در بارداری مانند ایبوپروفن محدودیت دارد، اما برای تسکین درد سنگ کلیه می‌توان از مسکن‌های دیگری که پزشک تجویز می‌کند استفاده کرد.
• نوشیدن مقدار زیادی آب: افزایش مصرف آب می‌تواند ادرار شما را رقیق کرده و سنگ کلیه را راحت‌تر دفع کند. با توجه به اینکه نوشیدن آب فراوان در طول روز خطر ابتلا به سنگ کلیه را نیز کاهش می‌دهد. پزشکان نوشیدن روزانه بین دو تا سه لیتر آب را توصیه می‌کنند. مجدداً با پزشک خود مشورت کنید تا میزان مناسب مصرف آب روزانه در دوران بارداری را برای شما تعیین کند.
• کاهش مصرف مکمل‌های حاوی کلسیم: در مورد قطع یا کاهش مصرف مکمل‌های کسیم با پزشک صحبت کنید. معمولا پزشکان برای کاهش خطرات بروز سنگ کلیه در بارداری به‌جای کلسیم کربنات، قرص‌های کلسیم سیترات را تجویز می‌کنند.

درمان سنگ کلیه در بارداری طب سنتی

خوشبختانه طب سنتی نیز راهکارهایی برای درمان سنگ کلیه در بارداری دارد. از انواع داروی گیاهی برای سنگ کلیه خانم باردار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ریشه قاصدک
• ریحان
• بابا آدم
• چای سبز
• گزنه

می‌توانید به‌صورت دمنوش یا چای گیاهی از این داروهای گیاهی استفاده کنید. با توجه به اینکه مصررف سیاه‌دانه و عسل، جوانه‌ گندم، جوش شیرین، آب جعفری، خربزه پخته شده و ترب سیاه نیز برای دفع سنگ کلیه در بارداری بسیار موثر است، حتما در این زمینه با متخصصان طب سنتی مشورت کنید.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر باردار هستید و با علائم سنگ کلیه مواجه شده‌اید، بهتر است برای تشخیص اولیه به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید. اگر مشکل شما تایید شد، مطمئنا به پزشک متخصص اورولوژی ارجاع داده خواهید شد. بهره‌مندی از یک برنامه درمانی مناسب می‌تواند سلامت بارداری شما را تضمین کند.

درصورتی‌که به دلیل شرایط بارداری امکان مراجعه حضوری را ندارید، پیشنهاد می‌کنیم از صدها پزشک آنلاین زنان و زایمان یا اورولوژی پذیرش ۲۴ مشاوره آنلاین تلفنی و متنی بگیرید. مشکلات خود را مطرح کرده و از مشاوره‌های بهترین دکتر آنلاین زنان و زایمان برای درمان استفاده کنید. در این سامانه، امکان پرسش و پاسخ و مشاهده نظرات در مورد خطرات و درمان سنگ کلیه در بارداری وجود دارد.