معده‌ی یک فرد بالغ و سالم روزانه حدود ۲ تا ۳ لیتر شیره‌ی معده تولید میکند که یکی از اجزای اصلی آن اسید معده میباشد. به این اسید برای گوارش پروتئین‌ها در معده نیاز است. علاوه بر هضم غذا، اسید معده در نابودی انواع میکروب‌های مضر که با مواد غذایی به معده وارد شده اند، نیز نقش اساسی دارد.
اسید معده به دلایل زیادی میتواند کاهش یا افزایش یابد، که هردوی این موارد به معده و روند گوارش فرد آسیب می‌رساند.
همچنین بازگشت این اسید به سمت بالا و یا همان برگشت اسید به سمت مری را ریفلاکس معده (رفلاکس معده) می‌نامند که در ادامه به مطالعه ی دقیق آن می‌پردازیم. شما می‌توانید با مطالعه ی این مقاله علائم ازدیاد یا کاهش اسید، راههای پیشگیری، کنترل و درمان بیماری‌های ناشی از آن و سایر موارد مربوط به این اسید را به راحتی بشناسید.
آنچه در این مقاله می‌خوانید
اسید معده چیست؟
بعد از گوارش فیزیکی که در دهان اتفاق می‌افتد، ادامه ی روند گوارش در معده‌ی افراد رخ میدهد. معده از اصلیترین بخش‌های دستگاه گوارش میباشد. غده های موجود در دیواره ی داخلی معده، ماده‌ی گوارشی مایع، رقیق و اسیدی را ترشح میکنند که شیره‌ی معده نام دارد.
معده‌ی یک فرد بالغ و سالم به طور روزانه حدود ۲ تا ۳ لیتر شیره‌ی معده تولید میکند. یکی از اجزای اصلی شیره‌ی موجود در معده، اسید معده یا همان Gastric acid میباشد.
همانگونه که گفته شد اسید معده یا همان هیدروکلریک اسید (Hydrochloric acid) با فرمول شیمیایی HCl مایعی آبکی و بیرنگ است که توسط پوشش داخلی معده تولید میگردد.
به دلیل حضور این اسید در معده، میزان pH معده در حدود ۱.۵ میباشد. همچنین میزان غلظت هیدروکلریک اسید در معده‌ی افراد حدود ۰.۰۳ مولار است. این میزان غلظت اسید میتواند فلز روی را در خود به راحتی حل کند.
برای گوارش پروتئین‌ها به این اسید در معده نیاز میباشد. اسید معده همچنین به نابودی انواع میکروب‌های مضر که در معده وجود دارند و یا با مواد غذایی به آن وارد شده اند، کمک شایانی میکند. با وجود این اسید بدن ما نسبت به مسمومیت به وسیله ی انواع مواد غذایی و یا مبتلا شدن به دیگر بیماری های عفونی که از راه دستگاه گوارش به بدن وارد میشوند، مقاوم شده و آسیب پذیری بدن در برابر آنها کاهش می‌یابد.
این اسید بیشتر میکروارگانیسم هایی را که در دهانه‌ی ورودی معده وجود دارند را از بین میبرد. در شرایط کاهش یا عدم وجود اسید، میزان باکتریایی در روده کوچک فوقانی بیشتر از همیشه است که سبب بروز مشکلات بسیاری می‌شود.
وجود محیطی با این میزان قدرت اسیدیته، ترشح میزان مشخصی از یون‌های H+ است که از بافت نفوذناپذیر دیواره‌ی داخلی معده و از سلول‌های این بافت صورت می‌گیرد. غشا اجازه‌ی ورود و خروج آب و مولکول‌های خنثی را به سلول‌ها میدهد و این در حالی است که همین غشا از تبادل یون‌های H+، Cl، Na و K+ که آبپوشیده می‌باشند، جلوگیری میکند.
علت کاهش اسید معده
اسید معده به دلایل مختلفی میتواند کاهش یابد. افزایش سن یکی از اصلی ترین دلایل کاهش اسید هیدروکلریک میباشد. علاوه بر افزایش سن عوامل دیگری در این کاهش دخیل هستند. استفاده از خوراکی‌های سنگین و پیچیده، پرخوری و استفاده‌ی بیش از حد از پروتئین‌ها از دیگر عواملی هستند که سبب این کاهش میشوند.
لازم به ذکر است که اگر در غده‌ی تیروئید فرد نیز مشکلی وجود داشته باشد، این امکان وجود دارد که شخص مستعد کمبود اسید هیدروکلریک باشد. همچنین برخی داروها نیز سطح اسید معده را کاهش می‌دهند و همین سبب ایجاد مشکلات می‌شود. استفاده از داروهایی که ضد اسید هستند؛ از طریق خنثی شدن اسیدیته، عملکرد اسید هیدروکلریک را از بین میبرد.
اگر میزان اسید معده کم باشد، گوارش به طور ناقص و ضعیف اتفاق می‌افتد. در این حالت صرف نظر از اینکه فرد تا چه اندازه رژیم غذایی کامل و سالمی داشته باشد، یا اینکه تا چه میزان از مواد معدنی و ویتامینها استفاده میکند، باز هم شاهد کمبودهای تغذیه‌ها در فرد خواهیم بود. این مسئله به این دلیل است که پیش از جذب مواد غذایی و انواع مکمل‌های غذایی به خون فرد، نیاز است که این مواد به صورت کامل تجزیه گردند.
تصورات نادرستی وجود دارد که حاکی از آن میباشد که نفخ، گاز معده، سوزش معده و همچنین سوء هاضمه همگی با میزان اسیدیته ی پایین معده میباشد و به آن مرتبط است. این علائم در اسیدیته ی پایین معده به دلیل باقی ماندن طولانی مدت مواد غذایی در معده است در حالی که تلاش برای هضم آن بیهوده است.
اگر میزان اسید معده کافی باشد، روند هضم و گوارش مواد غذایی به درستی صورت می‌گیرد و این عملکرد به درستی در بدن پیش خواهد رفت. در این حالت نفخ، سوء هاضمه و گاز کمتری تجربه خواهد شد.
حال سوال اینجاست که سطوح پایین اسید معده علاوه بر تاثیر بر کمبودهای تغذیه ای چه عوارض دیگری را بوجود می آورد؟
- سبب ایجاد خستگی و انواع آلرژی‌های غذایی نیز میگردد
- همچنین میتواند آنزیم‌های گوارشی را نیز به میزانی ناکافی برساند.
اینها تنها بخش کوچکی از مشکلات هستند، به این دلیل که با کمبود اسید در معده و در ادامه‌ی آن هضم نشدن مواد غذایی، مواد مغذی مورد نیاز به بدن فرد نرسیده، و فرد در دستگاه‌ها و اندام‌ها و بافت‌های بدن خود دچار انواع مشکلات میگردد؛ که هرچه این روند طولانی‌تر گردد، مشکلات مربوط به سلامتی بدن با خطرات جدیدتری مواجه خواهند شد.
فواید وجود اسید معده
همانگونه که در قبل اشاره شد، اسید معده با قدرت اسیدیته ی خود سبب هضم غذا و از بین بردن بسیاری از میکروب‌ها میگردد. علاوه بر این نقش‌ها، اسید معده با تجزیه‌ی انواع مواد معدنی، مواد مغذی و ویتامینها که در غذای مصرفی روزانه‌ی افراد وجود دارد، سبب جذب موثر مواد مورد نیاز بدن مثل اسید فولیک، نیاسین، ویتامین B12، بتاکاروتن، ویتامین C، آهن، منیزیم، کلسیم و روی میگردد.
هر یک از مواد مغذی در بخش‌های مختلف بدن کاربرد دارند؛ به عنوان مثال برخی مواد در تقویت سیستم ایمنی در برابر انواع بیماری‌ها و برخی دیگر در دسترسی به سطوح کافی انرژی، حفظ قدرت در دندان و استخوان‌ها، متعادل کردن سطوح هورمون‌ها و عملکرد صحیح چشم‌ها و سایر اندام‌ها نقش بسزایی دارند.
رفلاکس معده
بازگشت اسید معده به سمت بالا و یا همان برگشت اسید به سمت مری را ریفلاکس معده (رفلاکس معده) می‌نامند. بسیاری از افراد ریفلاکس معده را در طول زندگی خود تجربه کرده اند؛ که تجربه‌های ناخوشایند میباشد و بر فعالیت‌های روزانه افراد تاثیر منفی می‌گذارد.
ریفلاکس یا همان بازگشت اسید از معده به مری افراد را در علم پزشکی با نام اختصاری GERD می‌شناسند که از نام Gastroesophageal Reflux Disease مشتق شده است. این عارضه در بین مردم جهان بسیار شایع میباشد. به این صورت که حدود ۲۰ درصد از افراد آمریکایی تبار دچار درجات مختلفی از ریفلاکس معده هستند.
رفلاکس اسید معده چگونه اتفاق می افتد؟
مری که بخشی از دستگاه گوارشی میباشد، یک لوله‌ی عضلانی با طولی حدود ۲۵ سانتی متر میباشد. این لوله حلق را به مری اتصال میدهد. در انتهای مری و نقطه‌ی متصل شده به معده یک دریچه به نام اسفنکتر وجود دارد که حلقوی و عضلانی میباشد. این دریچه در حالت طبیعی در اکثر اوقات بسته میباشد و فقط در زمان عبور مایعات و یا غذاهای بلع شده از مری به معده باز میگردد.
اگر دریچه‌ی Sphincter در زمان هضم غذا و یا در اوقاتی که اسید در معده وجود داشته باشد، باز باشد، محتویاتی که در درون معده هستند و همچنین مقداری از اسید معده به سمت بالا و به درون مری باز میگردند و سبب ایجاد سوزش در بخش ابتدایی معده (سر معده) یا همان Heartburn میگردند.
میزان اسیدیته‌ی اسید معده بین ۱ تا ۳ میباشد ( عدد صفر و یک نشاندهنده‌ی قوی‌ترین اسیدها و عددهای ۱۳ و ۱۴ نشان از قلیایی بودن زیاد است. اسیدیته ی خون و آب در حدود ۷ میباشد) و میتوان از آن به عنوان یک اسید قوی نام برد. این اسید همانگونه که ذکر شد، آن قدر قوی است که حتی توانایی حل کردن فلزات را نیز در خود دارد.
اگر گوارش با مشکل مواجه شود و در اثر عواملی به سمت بالای معده منتقل گردد، بر حلقه ی عضلانی جداکننده ی معده و مری فشار وارد شده و باعث می‌شود اسید معده به سمت مری بازگردد و همانطور که ذکر شد سبب ایجاد سوزش سر معده شود.
در بدن انسان مخاط معده در برابر این اسید بسیار قوی مقاوم است و برای این مقاومت کاملا تخصص یافته میباشد؛ اما بافت مری برای مقابله با این اسید تخصص یافته نیست و در صورت تماس مداوم با اسید دچار آسیب‌های جدی میگردد.
بازگشت مکرر اسید معده به مری
آسیب وارده در ابتدای امر تنها به صورت سوزش و ناراحتی سر معده خود را نشان میدهد، اما اگر این روند ادامه پیدا کرده و برای درمان ان اقدامی صورت نگیرد، این مشکل کوچک میتواند سبب بروز زخم مری و حتی در موارد شدیدتر باعث خونریزی مری شود. این مورد یک مورد اورژانسی پزشکی به شمار می‌آید و جان بیمار را به طور جدی تهدید میکند.
تحقیقات بسیاری در این زمینه صورت گرفته که نشان می‌دهند، تداوم تماس مخاط مری با اسید معده سبب ایجاد تغییرات جدی در بافت مخاط مری میگردد. در دراز مدت این مسئله شانس ابتلا به سرطان مری را در فرد بسیار افزایش میدهد.
پیشگیری و کنترل رفلاکس معده
برای پیشگیری و کنترل رفلاکس راههای بسیار راحتی وجود دارد که با تداوم در رعایت آنها میتوان از پیشرفت این روند جلوگیری کرد. کنترل تغذیه، نخوابیدن پس از صرف غذا، عدم استفاده ی افراطی از قهوه و نوشیدنی های گازدار، عجله نکردن در هنگام بلع غذا، سیگار نکشیدن و نپوشیدن لباسهای بسیار تنگ همگی از راه های پیشگیری رفلاکس اسید معده می‌باشند.
یکی از اصلیترین و مهمترین راهکارهای کنترل رفلاکس معده، عدم استفاده از مواد غذایی و انواع نوشیدنی‌هایی است که سبب تشدید این روند میشوند. سه نوشیدنی الکل، قهوه و نوشابه های گازدار سردسته ی تمام این مواد می‌باشند. قهوه و الکل با اثر شل کنندگی که بر روی دریچه اسفنکتر موجود در پایین مری دارند، باعث میشوند این دریچه باز بماند و غذا و اسید معده به مری بازگردند.
علاوه بر این نوشابه های گازدار و همچنین دوغ نیز خاصیت اسیدی داشته و سبب تشدید و بروز ریفلاکس معده میگردند. گاز موجود در این نوشیدنی ها برای خروج از معده ی شخص، فشار زیادی به دریچه وارد میکنند . سبب تشدید رفلاکس میگردند.
میتوان از آب به عنوان مناسبترین نوشیدنی نام برد که افراد دارای ریفلاکس معده میتوانند از آن استفاده کنند. آب خاصیت اسیدی ندارد، اما برخی محققان به بیماران توصیه میکنند که از آب هایی با خاصیت قلیایی Alkaline Water استفاده کنند. همچنین لازم به ذکر است که نوشیدن حجم زیادی از مایعات (حتی آب) در بین غذا برای معده بسیار مضر میباشد. به این دلیل که باعث افزایش حجم مواد غذایی درون معده شده و شانس رفلاکس را افزایش میدهد.
در بین انواع غذاها و مواد غذایی، غذاهای بسیار چرب، ترش و یا تند سبب بروز رفلاکس میگردند. غذاهای چرب و سرخ شده مانند گوشت‌های پرچرب یا انواع غذاهای چرب دیرتر از سایر مواد هضم میشوند و مدت طولانی‌تری در معده باقی می‌مانند. این تخلیه ی دیرهنگام میزان بروز رفلاکس معده را افزایش میدهد. اسید معده و فلفل به هیچ عنوان با هم سازگاری ندارند.
هر کدام از انواع غذاهایی که نام بردیم تحت یک فرآیند خاص بر رفلاکس اثرگذار هستند. غذاهای تند نیز با شل کردن دریچه‌ی اسفنکتر مری و غذاهای ترش که اسیدی نیز هستند با افزایش اسیدیته، روند رفلاکس را تشدید میکنند. از این مواد میتوان لیمو، پرتقال (و انواع مرکبات) و توت فرنگی را نام برد.
همچنین استرس و ناراحتی های عصبی نیز میتواند بر میزان اسید و ابتلا به رفلاکس اثرگذار باشد. در نهایت نگران نباشید، شما می‌توانید به صورت مشاوره آنلاین پزشکی از بهترین متخصص معده و گوارش راهنمایی بگیرید.
پس از ذکر مواد غذایی که نباید مصرف کنیم، لازم دانستیم مواد غذایی مفید برای رفلاکس را نیز نام ببریم. سبزیجات سبز رنگ مانند کاهو، خیار، سبزی خوردن (الته به جز فلفل‌ها) سبب بهبود و کاهش رفلاکس معده میشوند. همچنین لازم به ذکر است که افراد باید از مصرف انواع سس‌ها و مواد افزودنی ترش کاملا خودداری کنند.
علاوه بر اجتناب از مصرف برخی مواد غذایی، توصیه های دیگری را نیز باید رعایت کرد. به عنوان مثال نباید تا مدت یک ساعت بعد از صرف وعده ی غذایی دراز کشید. اگر احساس می‌کنید که حتما نیاز به استراحت دارید، با قرار دادن دو عدد بالشت در زیر سر می‌توانید یک زاویه ی ۴۵ درجه‌های بین مری و معده ایجاد کرده و استراحت کنید.
همچنین اگر در عادات خواب شبانه‌ی خود، عادت خوابیدن به پشت را دارید، از بالشت های بیشتر و یا بلندتر استفاده کنید. علاوه بر این هنگامی که به پهلوها می‌خوابید، سعی کنید به پهلوی چپ بخوابید. کاهش استرس و خواب کافی سبب کاهش ترشح اسید معده شده و در نتیجه کاهش میزان رفلاکس معده و علائم ناخوشایند آن را خواهیم داشت.
علائم رفلاکس اسید معده
رفلاکس معده علائم خاصی دارد که در صورت مشاهده و تجربه‌ی این علائم باید به پزشک و یا کلینیک های درمانی مراجعه کنید. یکی از این علائم احساس درد و سوزش در دهان پس از خوردن غذاهای سنگین و یا غذاهای تند است که به سبب برگشت خوردن اسید معده یا صفرا به سمت مری فرد میباشد که همان رفلاکس معده است.
این روند اکثر مواقع به همراه درد معده رخ میدهد که احساس گرفتگی و سوزش در بخش پشتی قفسه‌ی سینه نیز به همراه آن اتفاق می افتد، که از مشخصه ها و علائم دیگر آن میباشد. لازم به ذکر است که مشکل رفلاکس اسید معده در تمامی افراد جهان از نوزادان و کودکان گرفته تا سالمندان رخ میدهد. اما رفلاکس اسید معده در برخی افراد به عنوان مثال افراد چاق، مسن و افراد باردار بیشتر از سایر گروه‌ها میباشد.
همچنین بر اساس گزارشاتی که از سوی دانشگاه گوارش آمریکا بیان شده است، نشان داده شده که حداقل یک بار در هر ماه، بیش از شصت میلیون نفر آمریکایی تبار و بیشتر از پانزده میلیون نفر از آنها حداقل یک بار در روز رفلاکس اسید معده را تجربه میکنند.
تجربه‌ی این اتفاق برای تمام افراد در مواقعی خاص امری طبیعی میباشد. اما افرادی که این حالت را بیشتر از دو مرتبه در یک هفته تجربه کنند، به احتمال زیاد به بیماری جدی رفلاکس اسید معده که با اختصار به صورت GERD نشان داده می‌شود، مبتلا هستند.
این بیماری (GERD) که یک نوع مزمن از رفلاکس میباشد، سبب تحریک پوشش مری و به دنبال آن ملتهب شدنش میگردد. همچنین با ادامه ی روند التهابات، التهاب موجود میتواند سبب عارضهای به نام ازوفاژیت شود که در این عارضه شخص را در هنگام بلع دچار درد و مشکل میکند.
علائم رفلاکس در بزرگسالان و نوجوانان
ممکن است افراد در هنگام خم شدن یا دراز کشیدن احساس سوزش شدیدتری داشته باشند، که این اتفاق اغلب اوقات پس از صرف غذا رخ میدهد. همچنین از دیگر علائم میتوان به حالت تهوع، آروغ زدن‌های پی در پی، احساس طعم تلخی در دهان، درد و ناراحتی در ناحیه‌ی شکم و سرفه‌های خشک اشاره کرد.
رفلاکس اسید در نوزادان و خردسالان
علائم در نوزادان و خردسالان با علائم موجود در بزرگسالان تفاوت‌هایی دارد. در این افراد آروغ هایی که به همراه خود استفراغ را پدید می‌آورند، مشاهده می‌شود. از دیگر علائم رفلاکس اسید در نوزادان و خردسالان میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
- استفراغ و یا تف کردن پس از غذا
- سکسکه‌های مکرر
- تحریک‌پذیری و یا گریه کودک پس از وعده غذایی
- خس خس و یا رخ دادن خفگی در اثر بازگشت اسید به سمت نای و ریه
- افزایش وزن بی‌رویه
- امتناع از خوردن غذا یا کاهش میزان وعده غذایی
درمان رفلاکس اسید معده
روش‌های پیشنهادی مختلفی برای درمان این مشکل وجود دارد. پزشک متخصص هر فرد با توجه به سوابق پزشکی، داروهای مورد استفاده‌ی فرد و علائم خاص آن شخص از بهترین روش برای درمان رفلاکس اسید معده استفاده میکند. این درحالی است که داروهایی وجود دارد که به صورت متداول مورد استفاده قرار میگیرند.
برای کاهش تولید اسید معده قرص‌ها و داروهایی از جمله مسدود کننده های گیرنده هیستامین -۲ مانند رانیتیدین (Zantac)و فاموتیدین (پپسید) و همچنین مهار کننده های پمپ پروتون مانند امپرازول (Prilosec)و اسموم اسفرازول (Nexium) در بازار موجود است. علاوه بر این داروهایی برای تقویت LES مانند باکلوفن (Kemstro)نیز استفاده میگردد.
در کل میتوان با استفاده از برخی داروهای آنتی اسید برای بزرگسالان و شربت آنتی رفلاکس برای نوزادان میزان اسید را مقداری کاهش داد. با تشخیص پزشک متخصص در برخی موارد میتوان از جراحی برای نیرو بخشیدن و تقویت LES بهره گرفت. شما می‌توانید برای درمان مشکلات اسید معده‌ی خود به صورت مشاوره متنی و تلفنی از بهترین متخصصان معده و گوارش راهنمایی بگیرید.
همچنین درمان هایی در طب سنتی و طب اسلامی نیز وجود دارد که میتوان به راحتی آنها را به کار گرفت. البته در موارد شدید بیماری حتما باید به پزشک معالج مراجعه کرد. یکی از موادی که برای درمان رفلاکس میتوان از آن استفاده کرد زنجبیل میباشد. مصرف این ماده در کنار عسل سبب تسکین یافتن معده و کاهش اسید معده میگردد.
موز، دارچین، برگ ریحان، رازیانه و انواع گرمیجات و دمنوش‌ها مواردی هستند که با پیشنهاد پزشک طب سنتی میتوان از آنها برای کاهش اثرات اسید بر معده استفاده کرد.
عوارض جانبی داروهای مورد استفاده
لازم به ذکر است که مصرف تمام داروهای شیمیایی دارای عوارض کم و زیادی است، که در اکثر مواقع در صورت تداوم در استفاده از آنها در بدن پدیدار می‌شود.
از عوارض جانبی احتمالی داروهای مصرفی برای معده میتوان به اسهال و در مواردی یبوست، کمبود آهن و در موارد خاصی کمبود کلسیم و به دنبال آن پوکی استخوان اشاره کرد. همچنین می‌توانید نظرات افراد مختلف را هنگام استفاده از داروهای مختلف یا تجربیات ایشان در رابطه با بیماری را در سایت نی نی سایت مشاهده کنید.
درمان زخم مری
ممکن است زخم مری به دلایل بسیاری بروز پیدا کند و مسلما راه درمان آن در هر مورد متفاوت است. در خصوص آسیب وارده به مری از سمت اسید معده ابتدا باید راه ورود اسید را قطع کرد. اگر مری دچار آسیب فیزیکی جدی شده باشد، برای کنترل آن از طریق بینی به سمت دستگاه گوارش لولهگذاری انجام می‌شود. علاوه بر این زخم های ایجاد شده در مری را میتوان با داروهای مهارکننده‌ی گیرنده ی H2 درمان کرد.
زمان مراجعه به پزشک
در صورت وجود هر یک از علائم ذکرشده در خصوص کاهش یا افزایش اسید معده شما باید به سرعت به پزشک متخصص در این زمینه مراجعه کرده و تحت نظر ایشان قرار بگیرید. به دلیل اینکه این مشکل میتواند به راحتی پیشرفت کرده و سبب آسیب‌های جدی در بدن شما شود و شما با انواع مشکلات و دردها مواجه شوید، پس بهتر است که هرچه سریعتر به پزشک مراجعه کنید.
برای این کار شما می‌توانید به صورت حضوری به مطب دکتر مراجعه کنید. اما در صورت عدم تمایل به مراجعه ی حضوری شما می‌توانید از راهی راحتتر، سریعتر و ایمن‌تر استفاده کنید. ویزیت و مشاوره‌ی آنلاین در سامانه پذیرش۲۴ این امکان را برای شما فراهم میکند، تا به راحتی به بهترین متخصصان در این زمینه مراجعه کرده و تحت درمان ایشان قرار بگیرید.
لطفا اگر این مقاله برای شما کاربردی بود، برای دوستان خود ارسال کنید. تا با کمک یکدیگر جامعه ای سالم تر داشته باشیم.
