آگنوزی یا عدم توانایی تشخیص چهره ها
فهرست مطالب
آگنوزی (Agnosia) یا ادراک‌پریشی یک اختلال عصبی است که اغلب در نتیجه آسیب به مناطق خاصی در مغز باعث از دست دادن توانایی تشخیص اشیا، چهره‌ها، صداها یا مکان‌ها می‌شود. در واقع این اختلال نادر یک یا چند مورد از حواس را درگیر میکند و بر همین اساس انواع آگنوزی با عنوان آگنوزی بینایی، آگنوزی شنیداری، آگنوزی چهره و غیره شناخته می‌شوند.
از نظر پزشکان در بهترین حالت اگر اگنوزیا تنها بر یک مسیر اطلاعاتی در مغز تأثیر بگذارد، ممکن است بیمار بتواند همچنان فکر کند، صحبت کند و با دنیا تعامل کند. به عنوان مثال، در آگنوزی بینایی بیمار فقط در نامگذاری یا توصیف نحوه استفاده از شی که در مقابل او قرار دارد ناتوان است و همچنان می‌تواند از حس لامسه خود برای درک ماهیت و کاربری آن شی استفاده کند.
در شرایطی مانند آگنوزی همزمان، واقعا بیمار از نظر چند حواس ناتوان می‌شود و به درمان فوری تحت نظر متخصص بیماریهای مغز و اعصاب و کاردرمان نیاز دارد. در ادامه به جزئیات بیشتری از این اختلال اشاره خواهیم کرد.
علائم آگنوزی چیست؟
آگنوزی بسته به محل و شدت آسیب در مغز ممکن است علائم مختلفی داشته باشد. اگرچه ممکن است بتواند هر یک از حواس شما را درگیر کند، اما معمولا فقط یکی از حواس درگیر است. برخی از اشکال آگنوزی علائم بسیار خاص و پیچیده‌ای را ایجاد می‌کنند. به طور کلی، از علائم آگنوزی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درحالی‌که صداهای مختلف را می‌شنوید، اما نمی‌توانید نوع آن‌ها را تشخیص دهید. مثلا ممکن است صدایی مانند زنگ تلفن را تشخیص ندهید.
- اگرچه بوهای مختلف را حس می‌کنید، اما نمی‌توانید تشخیص دهید که چه چیزی را بو می‌کنید.
- شما می‌توانید اشیاء مختلف را ببینید، اما واقعا ماهیت آن‌ها را تشخیص نمی‌دهید و در نهایت به‌سراغ لمس کردن آن‌ها می‌روید.
- وقتی چیزی را می‌چشید طعم آن را تشخیص نمی‌دهید.
- شما نمی‌توانید چیزی آشنا مانند کلید را با لمس کردن و بدون نگاه کردن به آن تشخیص دهید.
- ممکن است در شناسایی چهره‌های آشنا یا حتی خودتان مشکل داشته باشید.
- در تشخیص مکان‌های آشنا مانند خانه یا محله مشکل دارید.
- دچار کوررنگی جزئی یا کامل می‌شوید.
- شما نمی‌توانید به طور همزمان بیش از یک شی یا بخشی از یک شی را ببینید. مثلا اگر به میزی که بشقاب، لیوان و قاشق روی آن است نگاه کنید، ممکن است فقط قاشق را ببینید. اگر کسی به لیوان اشاره کرد ممکن است لیوان را ببینید اما دیگر قاشق را نبینید.
علت ابتلا به آگنوزیا چیست؟
اصولا آگنوزی زمانی اتفاق می‌افتد که مسیرهای مرتبط با مناطق پردازش حسی مغز آسیب ببینند. در واقع این اختلال در اثر بروز ضایعات روی لوب‌های جداری، گیجگاهی یا پس‌سری مغز ایجاد می‌شود. این لوب‌ها اطلاعات مربوط به درک و شناسایی چیزها را ذخیره می‌کنند.
مشکلاتی مانند سکته مغزی، ضربه به سر یا آنسفالیت می‌توانند باعث بروز ضایعات شوند. البته زوال عقل، سرطان مغز و شرایط آنکسی (از دست دادن اکسیژن‌رسانی به مغز) مانند مسمومیت با مونوکسیدکربن نیز در ابتلا به کردارپریشی و ادراک‌پریشی ب‌تاثیر نیستند.
چه کسانی تحت خطر ابتلا به آگنوزی هستند؟
سکته مغزی یکی از عمده‌ترین دلایل موثر در بروز آگنوزی است. به‌همین‌دلیل، اغلب افراد مبتلا به آگنوزی میانسال یا مسن هستند. البته کودکان و جوانان نیز ممکن است در اثر ضربه به سر، آنسفالیت یا سرطان مغز با این مشکل مواجه شوند و قدرت درک و شناسایی ساده‌ترین مسائل را از دست بدهند.
با انواع آگنوزی بیشتر آشنا شوید
۳ نوع اصلی آگنوزی با عنوان آگنوزی بینایی، شنوایی و لامسه وجود دارد که هرکدام دارای زیرمجموعه‌های خاص خود هستند. در ادامه به جزئیات آن‌ها اشاره خواهیم کرد.
آگنوزی بینایی یا آگنوزی دیداری
آگنوزی بینایی زمانی اتفاق می‌افتد که در امتداد مسیرهایی که لوب پس سری مغز را به لوب جداری یا تمپورال متصل می‌کنند، آسیب مغزی ایجاد شود. منظور لوب اکسیپیتال است که اطلاعات بصری دریافتی را جمع‌آوری میکند و لوب جداری و گیجگاهی که به شما این امکان را می‌دهند که معنی این اطلاعات را درک کنید. از انواع آگنوزی دیداری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آگنوزی بینایی ادراکی: آگنوزی بینایی ادراکی باعث ایجاد مشکل در درک اشکال وسیله‌هایی می‌شود که می‌بینید. حتی این وضعیت ممکن است باعث شود که در تمایز اشیا مختلف با یکدیگر نیز مشکل داشته باشید. ممکن است نتوانید تصویر یک شی را کپی یا ترسیم کنید. آگنوزی بینایی ادراکی معمولا در اثر بروز ضایعات در قشر اکسی پیتو-پاریتال مغز ایجاد می‌شود.
- آگنوزی بینایی مشارکتی: اگرچه این نوع آگنوزی دیداری باعث ناتوانی در یادآوری اطلاعات مرتبط با یک شی می‌شود اما شما را از ترسیم تصویر یک شی باز نمی‌دارد. معمولا به‌دلیل بروز ضایعات در قشر اکسی پیتو تمپورال دوطرفه رخ می‌دهد.
- آگنوزی چهره: معنی آگنوزی چهره همان ناتوانی در تشخیص چهره‌های آشنا است. در اصل به‌دلیل بروز در مشکلات ناحیه صورت دوکی شکل (FFA)، ناحیه خاصی از مغز که چهره‌ها را تشخیص می‌دهد، ایجاد می‌شود. معمولا افراد مبتلا به آلزایمر و اوتیسم نیز دچار این مشکل هستند.
- آکروماتوپسی (کوررنگی): معمولا باعث ناتوانی در شناسایی رنگ‌هایی که می‌بینید می‌شود و به‌دلیل بروز ضایعه در ناحیه اکسیپیتو تمپورال چپ رخ می‌دهد.
- آلکسی آگنوسیک: منظور ناتوانی در تشخیص بصری کلمات است که باعث عدم امکان خواندن مطالب می‌شود. البته در این شرایط هنوز هم می‌توانید بدون مشکل صحبت کنید و بنویسید.
- آکینتوپسی: منظور ناتوانی در درک حرکت اجسام تجسم شده است. این وضعیت نادر می‌تواند باعث شود که اجسام متحرک را به‌صورت مجموعه‌ای از اجسام ثابت ببینید.
آگنوزی کلامی شنوایی
معمولا مربوط به یک ضایعه در ناحیه تمپورال سمت راست مغز است و باعث عدم در تشخیص و درک کلمات گفتاری با وجود شنیدن آن‌ها می‌شود. البته در این شرایط، همچنان می‌توانید بنویسید و صحبت کنید.
فوناگنوزیا نوعی از آگنوزی شنیداری است که باعث ناتوانی در تشخیص و شناسایی صداهای آشنا می‌شود. این اختلال زمانی ایجاد می‌شود که به بخش خاصی از ناحیه ارتباط صدا در مغز آسیب برسد. اگر به این عارضه مبتلا شده باشید، ممکن است همچنان بتوانید صداهای محیطی یا صداهای ایجادشده توسط اشیاء را تشخیص دهید.
آگنوزی لمسی
آگنوزی لمسی باعث ناتوانی در تشخیص اشیا با حس لامسه می‌شود. در واقع ممکن است بتوانید وزن جسم را احساس کنید، اما نتوانید اهمیت یا کاربرد آن شی را درک کنید. معمولا در اثر ایجاد ضایعات در لوب جداری مغز بروز میکند. اتوتوپاگنوزی نوعی آگنوزی لمسی است که در اثر آن توانایی جهت‌یابی یا تشخیص بخشهای مختلف بدن خود را از دست می‌دهید.
سایر انواع آگنوزی که خیلی شایع نیستند
از دیگر انواع آگنوزی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- در آگنوزی بویایی شما نمی‌توانید تشخیص دهید که چه چیزی را بو می‌کنید.
- در آگنوزی چشایی وقتی چیزی را می‌چشید طعم آن را تشخیص نمی‌دهید.
- در آگنوزی محیطی شما در تشخیص مکان‌های آشنا مانند خانه خود مشکل پیدا می‌کنید.
آیا می‌توان از آگنوزیا جلوگیری کرد؟
اگرچه بسیاری از عواملی‌که باعث بروز این اختلال می‌شوند قابل پیشگیری نیستند، اما شاید بتوانید با راهکارهایی از بروز شایع‌ترین علت آن یعنی سکته مغزی جلوگیری کنید. راهکارهایی مانند:
- ترک سیگار
- مصرف میوه و سبزیجات بیشتر و کاهش مصرف سدیم و چربی
- انجام منظم تمرینات ورزشی
- درمان به‌موقع بیماریهای متابولیک مانند دیابت، فشار خون و کلسترول بالا
اگر شغل پرخطری دارید، استفاده از وسایلی مانند کلاه ایمنی می‌تواند مانع از ضربه مغزی و بروز اختلالاتی مانند آگنوزی شود.
روش‌های تشخیص اختلال آگنوزی چیست؟
در اولین ویزیت، پزشک یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و به علائم شما توجه میکند. حتی ممکن است آزمایشاتی انجام دهد تا ببینند آیا می‌توانید اشیاء را با حواس خود شناسایی کنید یا خیر. ممکن است به آزمایش‌های تصویربرداری مغز مانند اسکن توموگرافی کامپیوتری یا سی‌تی اسکن (CT) و تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی یا ام آر آی (MRI) نیز نیاز داشته باشید.
نحوه درمان اختلال آگنوزی
اصولا روش درمانی خاصی برای آگنوزی وجود ندارد و در صورت امکان فقط علل زمینهای درمان می‌شوند. به‌همین‌دلیل، درمان آگنوزی و آگنوزیا با گفتاردرمانی و کاردرمانی اهمیت زیادی دارد و می‌تواند به شما کمک کند تا به مرور ناتوانی‌های خود را برطرف کنید.
در واقع یک متخصص کاردرمان یا گفتاردرمان آموزش دیده است که با انجام تمرینات خاصی به بهبود مهارت‌های ارتباطی، برنامه‌ریزی وظایف، حل مشکلات و بهبود تعاملات بیمار با دیگران کمک کند.
از نظر پزشکان، چون کاردرمانی یک روند تدریجی است باید هرچه زودتر پس از آسیب مغزی شروع شود. هرگونه تاخیر می‌تواند مانع از شروع یک زندگی مستقل توسط بیمار شود.
البته اخیرا تعدادی از تحقیقات در حال بررسی اثرات تحریک مسیرهای آسیب‌دیده مغز برای درمان این اختلال هستند. می‌توانید در این زمینه با یک فوق تخصص مغز و اعصاب صحبت کنید.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
توصیه می‌کنیم به‌محض مواجهه با علائم ذکرشده در مورد انواع آگنوزی فورا به پزشک مراجعه کنید، چراکه ممکن است دچار سکته مغزی شده باشید.
درصورتی‌که شرایط مراجعه حضوری را ندارید، پیشنهاد می‌کنیم از چندین دکتر آنلاین مغز و اعصاب پذیرش۲۴ مشاوره بگیرید. مشکلات خود را مطرح کرده و از مشاوره آنلاین دکتر متخصص مغز و اعصاب و متخصص گفتاردرمانی برای درمان استفاده کنید. در این سامانه امکان پرسش و پاسخ در مورد آگنوزی وجود دارد.
پاسخ به سوالات متداول در زمینه اختلال آگنوزی
در این بخش می‌توانید پاسخ تعدادی از ابهامات ذهنی خود در مورد این اختلال را بیابید.
۱. تفاوت میان آگنوزی و آپراکسی چیست؟
آپراکسی نوعی اختلال عصبی است که باعث دست و پا چلفتی شدن فرد می‌شود زیرا با وجود طبیعی بودن وضعیت ماهیچه‌ها انجام برخی حرکات برای بیمار دشوار یا غیرممکن است. درحالی‌که آگنوزی باعث از دست دادن توانایی تشخیص اشیا، چهره‌ها، صداها یا مکان‌ها می‌شود. در واقع تفاوت اصلی این دو اختلال در نوع مناطق آسیب‌دیده مغز است.
۲. آیا آگنوزیا انواع مختلفی دارد؟
ازآنجاییکه این اختلال در اثر آسیب به بخشهای مرتبط با حواس در مغز بروز میکند، احتمال بروز مستقل یا همزمان انواع آگنوزی مانند آگنوزی بینایی، آگنوزی شنیداری، آگنوزی بویایی، آگنوزی لامسه و آگنوزی چشایی وجود دارد.
۳. چشمانداز درمان آگنوزی چیست؟
درمان علت زمینهای و مراقبت از علائم با کاردرمانی و گفتاردرمانی، راه اصلی کنترل آگنوزیا است. در واقع هدف اصلی این است که شما بتوانید به طور مستقل در زندگی روزمره خود عمل کنید.
